Οδηγός για τη Διαχείριση της Ασφάλειας σε εγκαταστάσεις ανώτερης βαθμίδας

Σύμφωνα με το άρθρο 9 της ΚΥΑ 172058/2016, ο φορέας εκμετάλλευσης εγκατάστασης ανώτερης βαθμίδας, υποχρεούται να υποβάλλει στην αδειοδοτούσα αρχή, μαζί με την αίτηση για τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης, ανανέωσης ή τροποποίησης της άδειας αυτής, άδειας λειτουργίας ή εκμετάλλευσης ή άλλης σχετικής έγκρισης ή βεβαίωσης σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, Μελέτη Ασφάλειας (ΜΑ) με την οποία πρέπει να καταδεικνύεται ότι:

1. εφαρμόζεται, σύμφωνα με τα στοιχεία του παραρτήματος III της ΚΥΑ, Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων (ΠΠΜΑ) και Σύστημα Διαχείρισης της Ασφάλειας (ΣΔΑ) για την υλοποίησή της,
2. έχουν προσδιορισθεί οι κίνδυνοι μεγάλου ατυχήματος και τα σενάρια πιθανών μεγάλων ατυχημάτων και έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη και τον περιορισμό των συνεπειών τους στη δημόσια υγεία και το περιβάλλον,
3. ο σχεδιασμός, η κατασκευή, η λειτουργία και η συντήρηση κάθε μονάδας, χώρου αποθήκευσης, εξοπλισμού και υποδομής που συνδέονται με τη λειτουργία της και έχουν σχέση με τους κινδύνους μεγάλου ατυχήματος εντός της εγκατάστασης, παρέχουν επαρκή αξιοπιστία και ασφάλεια,
4. έχουν καταρτιστεί εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης και παρέχουν τις πληροφορίες που καθιστούν δυνατή την κατάρτιση του εξωτερικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης,
5. εξασφαλίζεται επαρκής πληροφόρηση των αρμόδιων αρχών σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, ώστε να αποφασίζουν σχετικά με τη χωροθέτηση νέων δραστηριοτήτων ή έργων κοντά σε υφιστάμενες εγκαταστάσεις,
6. σε περίπτωση εγγύτητας της εγκατάστασης με άλλες εγκαταστάσεις που υπάγονται στις διατάξεις της ΚΥΑ 172058/2016, έχει συνεκτιμηθεί δεόντως η φύση και η έκταση κινδύνου ενός συνολικού ατυχήματος μεγάλης έκτασης (φαινόμενο domino).

Σύμφωνα με το άρθρο 7 της ΚΥΑ 172058/2016, η ΠΠΜΑ πρέπει να είναι σχεδιασμένη ώστε να διασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος και να είναι ανάλογη προς τους κινδύνους μεγάλου ατυχήματος.

Περιλαμβάνει τους γενικούς στόχους και τις αρχές δράσης του φορέα εκμετάλλευσης, τον ρόλο και την ευθύνη της διοίκησης που ασκείται από τον φορέα εκμετάλλευσης, καθώς και την προσήλωσή του στη διαρκή βελτίωση του ελέγχου των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων και στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας.

Ειδικότερα, αναφέρεται ότι η ΠΠΜΑ εφαρμόζεται με κατάλληλα μέσα, δομές και σύστημα διαχείρισης ασφαλείας, σύμφωνα προς τις απαιτήσεις του παραρτήματος III της ΚΥΑ, και ανάλογα προς τους κινδύνους μεγάλου ατυχήματος και την πολυπλοκότητα της οργάνωσης ή των δραστηριοτήτων της εγκατάστασης.

Σύμφωνα με το άρθρο 7 της ΚΥΑ 172058/2016, η ΠΠΜΑ εφαρμόζεται με κατάλληλα μέσα, δομές και σύστημα διαχείρισης ασφαλείας, σύμφωνα προς τις απαιτήσεις του παραρτήματος III της ΚΥΑ, και ανάλογα προς τους κινδύνους μεγάλου ατυχήματος και την πολυπλοκότητα της οργάνωσης ή των δραστηριοτήτων της εγκατάστασης.

Το Παράρτημα ΙΙΙ της ΚΥΑ 172058/2016 προβλέπει:

Για την εφαρμογή του συστήματος του φορέα εκμετάλλευσης για τη διαχείριση της ασφαλείας, λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία:

1. Το σύστημα διαχείρισης της ασφαλείας πρέπει να είναι ανάλογο με τους κινδύνους, τις βιομηχανικές δραστηριότητες και την πολυπλοκότητα της οργάνωσης της εγκατάστασης και να βασίζεται στην εκτίμηση της επικινδυνότητας. Θα πρέπει να περιλαμβάνει το τμήμα του γενικού συστήματος διοίκησης το οποίο αφορά την οργανωτική δομή, τις αρμοδιότητες, τις πρακτικές, τις διαδικασίες, τις διεργασίες και τους πόρους για τον καθορισμό και την εφαρμογή της πολιτικής πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων (ΠΠΜΑ).
2. Το σύστημα διαχείρισης της ασφαλείας πραγματεύεται τα ακόλουθα ζητήματα:
   
   1. Οργάνωση και προσωπικό — ρόλοι και αρμοδιότητες του προσωπικού που συμμετέχει στη διαχείριση μεγάλων κινδύνων σε όλα τα επίπεδα της οργάνωσης, καθώς και τα μέτρα για την ανάπτυξη συνείδησης της ανάγκης διαρκούς βελτίωσης. Προσδιορισμός των αναγκών κατάρτισης αυτού του προσωπικού και παροχή αυτής της κατάρτισης. Συμμετοχή των εργαζομένων και του προσωπικού υπεργολαβίας που απασχολείται στην εγκατάσταση, που έχουν σημαντικό ρόλο από άποψη ασφάλειας.
   2. Προσδιορισμός και αξιολόγηση των σοβαρών κινδύνων — υιοθέτηση και εφαρμογή των διαδικασιών για τον συστηματικό προσδιορισμό μεγάλων κινδύνων που προκύπτουν από κανονική και μη φυσιολογική λειτουργία συμπεριλαμβανομένων, όπου έχει εφαρμογή, των δραστηριοτήτων που ανατίθενται με υπεργολαβία, και εκτίμηση της πιθανότητας και της σοβαρότητάς τους.
   3. Έλεγχος λειτουργίας — υιοθέτηση και εφαρμογή των διαδικασιών και των εντολών για την ασφαλή λειτουργία, συμπεριλαμβανομένης της συντήρησης, της εγκατάστασης, των διεργασιών και του εξοπλισμού, και για τη διαχείριση του συναγερμού και των προσωρινών διακοπών λειτουργίας. Αξιοποίηση των διαθέσιμων πληροφοριών σχετικά με βέλτιστες πρακτικές παρακολούθησης και ελέγχου, με στόχο τη μείωση του κινδύνου αστοχίας του συστήματος. Διαχείριση και έλεγχος των κινδύνων που συνδέονται με την παλαίωση του εγκατεστημένου στην εγκατάσταση εξοπλισμού και με τη διάβρωση. Κατάλογος του εξοπλισμού της εγκατάστασης, στρατηγική και μεθοδολογία για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της κατάστασης του εξοπλισμού, κατάλληλα μέτρα συνέχειας και οποιοδήποτε αναγκαίο μέτρο αντιμετώπισης.
   4. Διαχείριση των αλλαγών — υιοθέτηση και εφαρμογή διαδικασιών για τον προγραμματισμό μετατροπών των υφιστάμενων εγκαταστάσεων, διεργασιών ή αποθηκών ή για τον σχεδιασμό νέων εγκαταστάσεων, διεργασιών ή αποθηκών.
   5. Πρόγραμμα αντιμετώπισης έκτακτης κατάστασης — υιοθέτηση και εφαρμογή διαδικασιών για τον εντοπισμό προβλέψιμων έκτακτων καταστάσεων μέσω συστηματικής ανάλυσης, για την προετοιμασία, τη δοκιμή και την επανεξέταση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων, καθώς και για την παροχή ειδικής κατάρτισης στο εμπλεκόμενο προσωπικό. Η κατάρτιση αυτή αφορά το σύνολο του προσωπικού που απασχολείται στη εγκατάσταση, συμπεριλαμβανομένου του σχετικού προσωπικού υπεργολαβίας.
   6. Παρακολούθηση επιδόσεων — υιοθέτηση και εφαρμογή διαδικασιών για τη συνεχή εκτίμηση της τήρησης των στόχων που έχει θέσει ο φορέας εκμετάλλευσης για την ΠΠΜΑ και το σύστημα διαχείρισης της ασφαλείας, καθώς και των μηχανισμών για την διερεύνηση και τη λήψη διορθωτικών μέτρων σε περίπτωση μη τήρησής τους. Οι διαδικασίες καλύπτουν το σύστημα του φορέα εκμετάλλευσης για την αναφορά μεγάλων ή «παρ’ ολίγον» ατυχημάτων, ιδίως δε εκείνων στα οποία παρατηρήθηκε αστοχία των προστατευτικών μέτρων, καθώς και τη διερεύνησή τους και τη συνέχεια που δόθηκε με βάση τα διδάγματα που αποκομίστηκαν. Οι διαδικασίες είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν δείκτες επιδόσεων, όπως δείκτες επιδόσεων ασφαλείας ή/και άλλους σχετικούς δείκτες.
   7. Έλεγχος και επανεξέταση — υιοθέτηση και εφαρμογή διαδικασιών για την περιοδική συστηματική εκτίμηση της ΠΠΜΑ και της αποτελεσματικότητας και της καταλληλότητας του συστήματος διαχείρισης της ασφαλείας. Τεκμηριωμένη επανεξέταση και επικαιροποίηση, από διευθυντικά στελέχη, των επιδόσεων της πολιτικής και του συστήματος διαχείρισης της ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης και της ενσωμάτωσης των απαραίτητων αλλαγών που προκύπτουν από τον έλεγχο και την επανεξέταση.

Στη νομοθεσία για την υγεία και ασφάλεια της εργασίας (Υ.Α.Ε.), υπάρχουν προβλέψεις που αφορούν πλευρές του συστήματος διαχείρισης ασφάλειας.

Ενδεικτικά αναφέρονται οι προβλέψεις του Ν. 3850/2010 σχετικά με:

• Τις υποχρεώσεις του εργοδότη για την πυρασφάλεια, την εκκένωση χώρων εργασίας, την οργάνωση της παροχής πρώτων βοηθειών και την εξασφάλιση της προστασίας των εργαζομένων από σοβαρό και άμεσο κίνδυνο.
• Τη συμμετοχή των εργαζομένων σε όλα τα θέματα υγείας και ασφάλειας μέσω των Επιτροπών ή των Αντιπροσώπων υγείας και ασφάλειας (αναλόγως του αριθμού των εργαζομένων στην επιχείρηση ή οργανισμό) και τη διαβούλευση μεταξύ εργοδότη και εργαζομένων.
• Την υποχρέωση των εργοδοτών για ενημέρωση και εκπαίδευση των εργαζομένων
• Την υποχρέωση για ύπαρξη γραπτής εκτίμησης του επαγγελματικού κινδύνου που θα περιλαμβάνει όλους τους κινδύνους στον χώρο εργασίας και τα μέρα πρόληψης.
• Την υποχρέωση του εργοδότη για ύπαρξη διαδικασιών συντήρησης των υποδομών και του εξοπλισμού.
• Την πρόβλεψη του νόμου ότι όταν πολλές επιχειρήσεις μοιράζονται τον ίδιο τόπο εργασίας, οι εργοδότες οφείλουν να συνεργάζονται για την εφαρμογή των διατάξεων σχετικά με την ασφάλεια, την υγεία και την υγιεινή και λαμβάνοντας υπόψη τη φύση των δραστηριοτήτων να συντονίζουν τις δραστηριότητές τους για την προστασία των εργαζομένων και την πρόληψη των επαγγελματικών κινδύνων, να αλληλοενημερώνονται και να ενημερώνει ο καθένας τους υπ’ αυτόν εργαζομένους και τους εκπροσώπους τους για τους κινδύνους αυτούς. Την ευθύνη συντονισμού των δραστηριοτήτων αναλαμβάνει ο εργοδότης που έχει υπό τον έλεγχο του τον τόπο όπου εκτελούνται εργασίες, εξαιρουμένων των περιπτώσεων που έχουν γίνει ειδικές ευνοϊκότερες νομοθετικές ρυθμίσεις.

Στο ΠΔ 16/1996 αναφέρονται, επίσης, οι ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τους χώρους εργασίας.

Επιπλέον, αναλόγως της δραστηριότητας της εγκατάστασης μπορεί να προβλέπονται ειδικότερες ρυθμίσεις στη νομοθεσία που αφορά τα μέτρα ασφάλειας (π.χ. θερμές εργασίες).

1. περιγραφή της εγκατάστασης και του περιβάλλοντός της, στην οποία συμπεριλαμβάνονται η γεωγραφική θέση, τα μετεωρολογικά, γεωλογικά και υδρογραφικά στοιχεία και ενδεχομένως το ιστορικό της
2. προσδιορισμός των μονάδων και άλλων δραστηριοτήτων της εγκατάστασης που ενδέχεται να ενέχουν κίνδυνο μεγάλου ατυχήματος
3. με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες, προσδιορισμός των γειτονικών εγκαταστάσεων, καθώς και χώρων που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της ΚΥΑ 172058/2016, περιοχών και έργων που ενδέχεται να εγκυμονούν κινδύνους ή να αυξάνουν την επικινδυνότητα ή τις συνέπειες μεγάλου ατυχήματος και πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων
4. περιγραφή των περιοχών στις οποίες ενδέχεται να συμβεί μεγάλο ατύχημα.

Σύμφωνα με τις ελάχιστες απαιτήσεις του Παραρτήματος ΙΙ της ΚΥΑ 172058/2016, στη Μελέτη Ασφάλειας (ΜΑ) θα πρέπει να περιλαμβάνονται στοιχεία για την εγκατάσταση. Ειδικότερα, θα πρέπει να περιλαμβάνονται:

1. περιγραφή των κυριότερων δραστηριοτήτων και παραγομένων προϊόντων στα μέρη της εγκατάστασης που είναι σημαντικά από την άποψη της ασφαλείας, των πηγών επικινδυνότητας μεγάλου ατυχήματος και των συνθηκών υπό τις οποίες ενδέχεται να επισυμβεί το εν λόγω μεγάλο ατύχημα, συνοδευόμενη από περιγραφή των ληφθέντων προληπτικών μέτρων
2. περιγραφή των διεργασιών, ιδίως δε των μεθόδων λειτουργίας, όπου είναι σκόπιμο (πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με βέλτιστες πρακτικές)
3. περιγραφή των επικίνδυνων ουσιών:
   
   1. κατάλογος των επικίνδυνων ουσιών, όπου συμπεριλαμβάνονται:
      • η ταυτότητα των επικίνδυνων ουσιών: χημική ονομασία, αριθμός CAS, όνομα σύμφωνα με την ονοματολογία IUPAC,
      • η μέγιστη ποσότητα των επικίνδυνων ουσιών που υπάρχουν ή είναι πιθανό να υπάρχουν
   2. φυσικά, χημικά, τοξικολογικά χαρακτηριστικά και μνεία των κινδύνων, τόσο άμεσων όσο και απώτερων, για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον
   3. φυσική και χημική συμπεριφορά υπό κανονικές συνθήκες χρήσεως ή υπό προβλέψιμες συνθήκες ατυχήματος.

Σύμφωνα με τις ελάχιστες απαιτήσεις του Παραρτήματος ΙΙ της ΚΥΑ 172058/2016, στην Έκθεση Μελέτης Ασφάλειας (ΜΑ) θα πρέπει να περιλαμβάνονται:

1. λεπτομερής περιγραφή των σεναρίων δυνητικών μεγάλων ατυχημάτων και των πιθανοτήτων τους ή των συνθηκών υπό τις οποίες ενδέχεται να συμβούν, μαζί με περιληπτική έκθεση των συμβάντων που είναι δυνατόν να προκαλέσουν καθένα από αυτά τα σενάρια, είτε πρόκειται για ενδογενή είτε για εξωγενή ως προς την εγκατάσταση αίτια, όπου συμπεριλαμβάνονται:
   
   1. τα λειτουργικά αίτια
   2. τα εξωτερικά αίτια, όπως εκείνα που σχετίζονται με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, οι χώροι που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της ΚΥΑ 172058/2016, οι περιοχές και τα έργα που θα μπορούσαν να εγκυμονούν κινδύνους ή να αυξήσουν την επικινδυνότητα ή τις συνέπειες μεγάλου ατυχήματος
   3. φυσικά αίτια, για παράδειγμα σεισμοί ή πλημμύρες
2. εκτίμηση της έκτασης και της σοβαρότητας των συνεπειών των προσδιοριζόμενων μεγάλων ατυχημάτων, συμπεριλαμβανομένων χαρτών, εικόνων ή, κατά περίπτωση, ισοδύναμων περιγραφών, που αποτυπώνουν περιοχές οι οποίες ενδέχεται να πληγούν από τα εν λόγω ατυχήματα στη συγκεκριμένη εγκατάσταση
3. ανασκόπηση ατυχημάτων και περιστατικών του παρελθόντος με τις ίδιες ουσίες και διεργασίες, εξέταση των διδαγμάτων που αποκομίστηκαν από αυτά, καθώς και ρητή αναφορά των συγκεκριμένων μέτρων που λήφθηκαν για την πρόληψη των εν λόγω ατυχημάτων
4. περιγραφή των τεχνικών παραμέτρων και του εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται για την ασφάλεια των μονάδων

Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΧ ΙΙ της ΚΥΑ 172058/2016, η εξέταση των πιθανών σεναρίων ατυχημάτων ενδείκνυται να περιλαμβάνει τα παρακάτω:

1. ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ
Η ανάλυση θα περιλαμβάνει τεκμηρίωση των πιθανών εξωτερικών (π.χ. σεισμός, ακραία καιρικά φαινόμενα κ.λπ.) και εσωτερικών (π.χ. Λάθος χειρισμός, αστοχία υλικών κ.λπ.) αποκλίσεων από τα ασφαλή όρια λειτουργίας στις οποίες οφείλονται πιθανά άμεσα αίτια των κορυφαίων γεγονότων και τις συνέπειες των κορυφαίων γεγονότων όπως και τα μέτρα πρόληψης και μέτρα βελτίωσης. Στην ανάλυση κινδύνων είναι χρήσιμη η μελέτη ατυχημάτων που έχουν συμβεί στο παρελθόν σε συναφείς εγκαταστάσεις.
Ενδεικτικοί μέθοδοι ανάλυσης κινδύνων: Hazard and Operability Study (HAZOP), What if Analysis, failure Modes and Effects Analysis (FMEA), Fault Tree Analysis, Event Tree Analysis.

2. ΣΕΝΑΡΙΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ
Η ανάπτυξη των πιθανών σεναρίων ατυχημάτων στοχεύει στο να παρουσιάσει την εξάρτηση ενός ανεπιθύμητου γεγονότος από μικρότερα πιο βασικά γεγονότα. Η ανάπτυξη των πιθανών σεναρίων γίνεται συνήθως με δενδρογράμματα.
Η Μελέτη Ασφαλείας κάθε εγκατάστασης θα πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα σενάρια, ανάλογα με τις επικίνδυνες ουσίες που υπάρχουν εντός της εγκατάστασης.
Πιθανά πρόσθετα σενάρια μπορεί να ζητηθούν από τις αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση της μελέτης Ασφαλείας της εγκατάστασης.

Στο Παράρτημα αναφέρονται ξεχωριστοί πίνακες με σενάρια για τις ακόλουθες εγκαταστάσεις:

• ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΕΥΦΛΕΚΤΩΝ ΥΓΡΩΝ & ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΩΝ
• ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ LPG/ΥΓΡΑΕΡΙΟ & ΑΕΡΙΩΝ ΥΠΟ ΠΙΕΣΗ
• ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΩΝ
• ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΧΗΜΙΚΩΝ – ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ

3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ – ΖΩΝΕΣ
Η Μελέτη Ασφαλείας θα πρέπει να περιλαμβάνει για κάθε σενάριο ξεχωριστά την αποτύπωση τριών ζωνών επιπτώσεων σε χάρτες, και συγκεκριμένα:

• ΖΩΝΗ Ι (Προστασία Δυνάμεων Καταστολής)
• ΖΩΝΗ ΙΙ (Προστασία Πληθυσμού – Σοβαρές Επιπτώσεις)
• ΖΩΝΗ ΙΙΙ (Προστασία Πληθυσμού – Μέτριες Επιπτώσεις)

Επίσης θα πρεπει να εξετάζεται και η ΖΩΝΗ Πολλαπλασιαστικών φαινομένων (Domino).

Κατεβάστε σε μορφή word αρχείου το Παράρτημα IX της ΚΥΑ 172058/2016 όπου αναφέρονται τα σενάρια ατυχημάτων που θα πρέπει να εξετάζονται στη Μελέτη Ασφάλειας ανά τύπο εγκατάστασης και αναλυτικά οι ζώνες επιπτώσεων.

Σύμφωνα με τις ελάχιστες απαιτήσεις του Παραρτήματος ΙΙ της ΚΥΑ 172058/2016, στην Έκθεση Μελέτης Ασφάλειας (ΜΑ) θα πρέπει να περιλαμβάνονται:

1. περιγραφή του εγκατεστημένου επιτόπου εξοπλισμού για τον περιορισμό των συνεπειών μεγάλων ατυχημάτων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων για παράδειγμα των συστημάτων ανίχνευσης/προστασίας, τεχνικών διατάξεων για τον περιορισμό του μεγέθους ατυχηματικών εκλύσεων, συμπεριλαμβανομένων των συσκευών ψεκασμού ύδατος, των ασπίδων ατμού, των δοχείων συγκράτησης και λεκανών συλλογής έκτακτης ανάγκης, των βαλβίδων ασφαλείας, των συστημάτων αδρανοποίησης, της συγκράτησης ύδατος πυρόσβεσης
2. οργάνωση του συναγερμού και της επέμβασης
3. περιγραφή των κινητοποιήσιμων εσωτερικών και εξωτερικών μέσων
4. περιγραφή τεχνικών ή μη τεχνικών μέτρων για τη μείωση των συνεπειών μεγάλου ατυχήματος.

Σύμφωνα με το άρθρο 11 της ΚΥΑ 172058/2016, για κάθε εγκατάσταση ανώτερης βαθμίδας, ο φορέας εκμετάλλευσης υποχρεούται να καταρτίζει εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης (ΕΣΕΑ) με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται μέσα στο χώρο της εγκατάστασης.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα σχέδια έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να εκπονούνται με βάση τους ακόλουθους στόχους:

1. τον περιορισμό και τη θέση υπό έλεγχο περιστατικών, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις τους και να περιορίζονται οι ζημιές που προκαλούνται στη δημόσια υγεία, στο περιβάλλον και στην περιουσία,
2. την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις ατυχημάτων μεγάλης έκτασης,
3. την ανακοίνωση των αναγκαίων πληροφοριών στο κοινό και στις οικείες υπηρεσίες ή αρχές της περιοχής,
4. την αποκατάσταση του περιβάλλοντος μετά από ατύχημα μεγάλης έκτασης.

Τα σχέδια έκτακτης ανάγκης πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς καθυστέρηση από τον φορέα εκμετάλλευσης και από την Αυτοτελή Δ/νση Πολιτικής Προστασίας της οικείας Περιφέρειας, κατά περίπτωση, καθώς και από τις προβλεπόμενες συναρμόδιες αρχές που ενδεχομένως εμπλέκονται στην εφαρμογή τους, σε περίπτωση ατυχήματος μεγάλης έκτασης ή σε περίπτωση ανεξέλεγκτου συμβάντος τέτοιου ώστε ευλόγως να αναμένεται ότι θα καταλήξει σε ατύχημα μεγάλης έκτασης.

Το εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης καταρτίζεται και εφαρμόζεται από τον φορέα εκμετάλλευσης, κατά τρόπο ώστε να διασφαλίζονται συνθήκες υγείας και ασφάλειας της εργασίας μέσα στην εγκατάσταση, σύμφωνα με τις σχετικές προβλέψεις του Ν. 3850/2010 και εγκρίνεται από την οικεία Πυροσβεστική Υπηρεσία.

Ο φορέας εκμετάλλευσης πραγματοποιεί ασκήσεις ετοιμότητας για την εφαρμογή και εκπαίδευση ως προς τα εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης και ειδικότερα για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, απευθύνοντας σχετική πρόσκληση για συμμετοχή στην οικεία Πυροσβεστική Υπηρεσία.

Οι φορείς εκμετάλλευσης έχουν υποχρέωση να προβαίνουν σε επανεξέταση, δοκιμή και, όταν χρειάζεται, σε επικαιροποίηση των εσωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης κάθε τρία (3) χρόνια και σε κάθε περίπτωση οποτεδήποτε συμβεί σημαντική αλλαγή στη λειτουργία της εγκατάστασης. Η επανεξέταση λαμβάνει υπόψη τις μετατροπές στη σχετική εγκατάσταση, στους μηχανισμούς έκτακτης ανάγκης της εγκατάστασης, τις νέες τεχνικές γνώσεις και τις γνώσεις που αφορούν στην αντιμετώπιση ατυχημάτων μεγάλης έκτασης.

Τα επικαιροποιημένα σχέδια αποστέλλονται αμελλητί από την αδειοδοτούσα αρχή στην Αυτοτελή Δ/νση Πολιτικής Προστασίας της οικείας Περιφέρειας, ώστε αυτή να είναι σε θέση να επανεξετάζει τα εξωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης.

Το εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης (αρχικά και όταν επικαιροποιείται):

1. καταρτίζεται ύστερα από διαβούλευση με το προσωπικό που απασχολείται μέσα στην εγκατάσταση, συμπεριλαμβανομένου του σχετικού προσωπικού υπεργολαβίας που εργάζεται επί μακρόν στην συγκεκριμένη εγκατάσταση και αποστέλλεται για τυχόν σχόλια στην οικεία Πυροσβεστική Υπηρεσία και,
2. οριστικοποιείται με τη θετική γνωμοδότηση της οικείας Πυροσβεστικής Υπηρεσίας.

Σύμφωνα με το Παράρτημα IV της ΚΥΑ 172058/2016, στα Εσωτερικά σχέδια έκτακτων αναγκών θα πρέπει να περιλαμβάνονται τουλάχιστον τα ακόλουθα δεδομένα και πληροφορίες:

1. ονοματεπώνυμο ή ιδιότητα των προσώπων που είναι εξουσιοδοτημένα να θέσουν σε κίνηση τις διαδικασίες έκτακτης ανάγκης και του προσώπου που είναι επιφορτισμένο με τις επιτόπιες ανασχετικές δράσεις και τον συντονισμό τους·
2. ονοματεπώνυμο ή ιδιότητα του προσώπου που είναι ο αρμόδιος σύνδεσμος με την υπεύθυνη αρχή για το εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης·
3. για προβλέψιμες καταστάσεις ή περιστατικά που ενδέχεται να είναι σημαντικά για να προξενήσουν μεγάλο ατύχημα, περιγραφή των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για τον έλεγχο των καταστάσεων ή των περιστατικών και τον περιορισμό των συνεπειών τους, συμπεριλαμβανομένης περιγραφής του εξοπλισμού ασφαλείας και των διαθεσίμων πόρων·
4. ρυθμίσεις για τον περιορισμό των κινδύνων στα άτομα που εργάζονται στον χώρο της εγκατάστασης, συμπεριλαμβανομένων του συστήματος ειδοποίησης και των ενεργειών στις οποίες πρέπει να προβούν μετά την ειδοποίησή τους·
5. ρυθμίσεις για την έγκαιρη ειδοποίηση της υπεύθυνης για την εφαρμογή του εξωτερικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης αρχής, είδος των πληροφοριών που πρέπει να περιέχει η αρχική ειδοποίηση και ρυθμίσεις για την παροχή λεπτομερέστερων πληροφοριών μόλις είναι διαθέσιμες·
6. όπου είναι αναγκαίο, ρυθμίσεις για την επιμόρφωση των υπαλλήλων στα καθήκοντα που θα κληθούν να εκτελέσουν και, αν χρειάζεται, συντονισμός με τις εξωτερικές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης·
7. ρυθμίσεις για την παροχή βοήθειας με εξωτερικές ανασχετικές δράσεις.

Νομοθεσία για την υγεία και ασφάλεια της εργασίας και την πυροπροστασία

Στη συνέχεια παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένες βασικές προβλέψεις της νομοθεσίας που αφορούν ζητήματα σχετικά με το σχέδιο έκτακτης ανάγκης.

Σύμφωνα με το άρθρο 45 του Ν. 3850/2010 (Πρώτες βοήθειες, πυρασφάλεια, εκκένωση των χώρων από τους εργαζομένους, σοβαρός και άμεσος κίνδυνος):

1. Ο εργοδότης οφείλει:
   
   1. να λαμβάνει όσον αφορά τις πρώτες βοήθειες, την πυρασφάλεια και την εκκένωση των χώρων από εργαζομένους,
   2. να οργανώνει την κατάλληλη υποδομή και να εξασφαλίζει τις κατάλληλες διασυνδέσεις με αρμόδιες εξωτερικές υπηρεσίες, προκειμένου να αντιμετωπισθούν άμεσα θέματα πρώτων βοηθειών, επείγουσας ιατρικής περίθαλψης, διάσωσης και πυρασφάλειας, και
   3. να ελέγχει τις εγκαταστάσεις και τα μέσα παροχής πρώτων βοηθειών τακτικά, όσον αφορά την πληρότητα και την ικανότητα χρησιμοποίησής τους.
2. Κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 1, ο εργοδότης πρέπει μεταξύ άλλων να ορίζει τους εργαζομένους που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή των μέτρων που αφορούν τις πρώτες βοήθειες, την πυρασφάλεια και την εκκένωση των χώρων από τους εργαζομένους. Αυτοί οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν λάβει κατάλληλη επιμόρφωση, να είναι επαρκείς σε αριθμό και να τίθεται στη διάθεσή τους το κατάλληλο υλικό, ανάλογα με το μέγεθος και τους ειδικούς κινδύνους της επιχείρησης και της εγκατάστασης.
   Σύμφωνα με το άρθρο 46 του Ν. 3850/2010 (Διαβουλεύσεις και συμμετοχή των εργαζομένων), οι εργοδότες οφείλουν να ζητούν τη γνώμη των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους και να διευκολύνουν τη συμμετοχή τους στο πλαίσιο όλων των ζητημάτων που άπτονται της ασφάλειας και της υγείας κατά την εργασία.

Σύμφωνα με το άρθρο 30 του Ν. 3850/2010 (Σχέδιο διαφυγής και διάσωσης − Οδός διάσωσης και έξοδοι κινδύνου):

• Ο εργοδότης οφείλει να καταρτίσει σχέδιο διαφυγής και διάσωσης από τους χώρους εργασίας, εφόσον απαιτείται από τη θέση, την έκταση και το είδος της εκμετάλλευσης. Το σχέδιο διαφυγής και διάσωσης πρέπει να αναρτάται σε κατάλληλες θέσεις στους χώρους εργασίας, να δοκιμάζεται τακτικά, με ασκήσεις ή άλλο πρόσφορο τρόπο, ώστε σε περίπτωση κινδύνου ή καταστροφής να μπορούν οι εργαζόμενοι να διασωθούν.
• Η χάραξη, οι διαστάσεις και η διευθέτηση των οδών διάσωσης και των εξόδων κινδύνου πρέπει να είναι ανάλογες με τις εγκαταστάσεις, τη χρήση και την επιφάνεια των χώρων εργασίας, καθώς και με τον αριθμό των εργαζομένων. Οι οδοί διάσωσης επισημαίνονται κατάλληλα και πρέπει να οδηγούν σε ελεύθερο ή ασφαλή χώρο από το συντομότερο δυνατό δρόμο.

Σύμφωνα με το άρθρο 32 του Ν. 3850/2010 (Ανεμπόδιστη κυκλοφορία στους χώρους εργασίας), «οι διάδρομοι κυκλοφορίας πρέπει να διατηρούνται συνεχώς ελεύθεροι. Ιδιαίτερα δεν πρέπει να κλειδώνονται, να φράζονται ή να μειώνεται η δυνατότητα διάκρισης των θυρών, που βρίσκονται στην πορεία των οδών διάσωσης». Αντίστοιχες προβλέψεις υπάρχουν στο ΠΔ 16/1996 (Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/654/EOK).

Οι κανονισμοί πυροπροστασίας, ανάλογα με τη χρήση του κτιρίου (π.χ. βιομηχανικές εγκαταστάσεις), προβλέπουν τη συγκρότηση Ομάδας Πυροπροστασίας. Επιπλέον, στην Πυροσβεστική Διάταξη 14/2014 (Οργάνωση, εκπαίδευση και ενημέρωση προσωπικού των επιχειρήσεων − εγκαταστάσεων σε θέματα πυροπροστασίας), αναφέρεται: «Επιπροσθέτως των οριζομένων στις κείμενες διατάξεις πυροπροστασίας, επιβάλλεται η συγκρότηση Ομάδας Πυροπροστασίας σε εκείνες τις επιχειρήσεις−εγκαταστάσεις, που σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία πυροπροστασίας, την υπόδειξη μέτρων και μέσων πυροπροστασίας, ή κατ’ απαίτηση του ιδιοκτήτη−εκμεταλλευτή αυτών, προβλέπεται ή εγκαθίσταται: α. Μόνιμο υδροδοτικό πυροσβεστικό δίκτυο, ή/και β. Αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης (καταιονισμού ύδατος με περισσότερες από έξι (6) κεφαλές καταιονηστήρων ή/και ολικής κατάκλυσης)».

Σύμφωνα με το Παράρτημα IV της ΚΥΑ 172058/2016, στα Εσωτερικά σχέδια έκτακτων αναγκών θα πρέπει να περιλαμβάνονται τουλάχιστον τα ακόλουθα δεδομένα και πληροφορίες:

1. ονοματεπώνυμο ή ιδιότητα των προσώπων που είναι εξουσιοδοτημένα να θέσουν σε κίνηση τις διαδικασίες έκτακτης ανάγκης και του προσώπου που είναι επιφορτισμένο με τις επιτόπιες ανασχετικές δράσεις και τον συντονισμό τους
2. ονοματεπώνυμο ή ιδιότητα του προσώπου που είναι ο αρμόδιος σύνδεσμος με την υπεύθυνη αρχή για το εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης
3. για προβλέψιμες καταστάσεις ή περιστατικά που ενδέχεται να είναι σημαντικά για να προξενήσουν μεγάλο ατύχημα, περιγραφή των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για τον έλεγχο των καταστάσεων ή των περιστατικών και τον περιορισμό των συνεπειών τους, συμπεριλαμβανομένης περιγραφής του εξοπλισμού ασφαλείας και των διαθεσίμων πόρων
4. ρυθμίσεις για τον περιορισμό των κινδύνων στα άτομα που εργάζονται στον χώρο της εγκατάστασης, συμπεριλαμβανομένων του συστήματος ειδοποίησης και των ενεργειών στις οποίες πρέπει να προβούν μετά την ειδοποίησή τους·
5. ρυθμίσεις για την έγκαιρη ειδοποίηση της υπεύθυνης για την εφαρμογή του εξωτερικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης αρχής, είδος των πληροφοριών που πρέπει να περιέχει η αρχική ειδοποίηση και ρυθμίσεις για την παροχή λεπτομερέστερων πληροφοριών μόλις είναι διαθέσιμες
6. όπου είναι αναγκαίο, ρυθμίσεις για την επιμόρφωση των υπαλλήλων στα καθήκοντα που θα κληθούν να εκτελέσουν και, αν χρειάζεται, συντονισμός με τις εξωτερικές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης·
7. ρυθμίσεις για την παροχή βοήθειας με εξωτερικές ανασχετικές δράσεις.

Σύμφωνα με το άρθρο 45 του Ν. 3850/2010 (Πρώτες βοήθειες, πυρασφάλεια, εκκένωση των χώρων από τους εργαζομένους, σοβαρός και άμεσος κίνδυνος):

1. Ο εργοδότης οφείλει:
   
   1. να λαμβάνει όσον αφορά τις πρώτες βοήθειες, την πυρασφάλεια και την εκκένωση των χώρων από εργαζομένους,
   2. να οργανώνει την κατάλληλη υποδομή και να εξασφαλίζει τις κατάλληλες διασυνδέσεις με αρμόδιες εξωτερικές υπηρεσίες, προκειμένου να αντιμετωπισθούν άμεσα θέματα πρώτων βοηθειών, επείγουσας ιατρικής περίθαλψης, διάσωσης και πυρασφάλειας, και
   3. να ελέγχει τις εγκαταστάσεις και τα μέσα παροχής πρώτων βοηθειών τακτικά, όσον αφορά την πληρότητα και την ικανότητα χρησιμοποίησής τους.
2. Κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 1, ο εργοδότης πρέπει μεταξύ άλλων να ορίζει τους εργαζομένους που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή των μέτρων που αφορούν τις πρώτες βοήθειες, την πυρασφάλεια και την εκκένωση των χώρων από τους εργαζομένους. Αυτοί οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν λάβει κατάλληλη επιμόρφωση, να είναι επαρκείς σε αριθμό και να τίθεται στη διάθεσή τους το κατάλληλο υλικό, ανάλογα με το μέγεθος και τους ειδικούς κινδύνους της επιχείρησης και της εγκατάστασης.
   Σύμφωνα με το άρθρο 46 του Ν. 3850/2010 (Διαβουλεύσεις και συμμετοχή των εργαζομένων), οι εργοδότες οφείλουν να ζητούν τη γνώμη των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους και να διευκολύνουν τη συμμετοχή τους στο πλαίσιο όλων των ζητημάτων που άπτονται της ασφάλειας και της υγείας κατά την εργασία.

Σύμφωνα με το άρθρο 30 του Ν. 3850/2010 (Σχέδιο διαφυγής και διάσωσης − Οδός διάσωσης και έξοδοι κινδύνου):

• Ο εργοδότης οφείλει να καταρτίσει σχέδιο διαφυγής και διάσωσης από τους χώρους εργασίας, εφόσον απαιτείται από τη θέση, την έκταση και το είδος της εκμετάλλευσης. Το σχέδιο διαφυγής και διάσωσης πρέπει να αναρτάται σε κατάλληλες θέσεις στους χώρους εργασίας, να δοκιμάζεται τακτικά, με ασκήσεις ή άλλο πρόσφορο τρόπο, ώστε σε περίπτωση κινδύνου ή καταστροφής να μπορούν οι εργαζόμενοι να διασωθούν.
• Η χάραξη, οι διαστάσεις και η διευθέτηση των οδών διάσωσης και των εξόδων κινδύνου πρέπει να είναι ανάλογες με τις εγκαταστάσεις, τη χρήση και την επιφάνεια των χώρων εργασίας, καθώς και με τον αριθμό των εργαζομένων. Οι οδοί διάσωσης επισημαίνονται κατάλληλα και πρέπει να οδηγούν σε ελεύθερο ή ασφαλή χώρο από το συντομότερο δυνατό δρόμο.

Σύμφωνα με το άρθρο 32 του Ν. 3850/2010 (Ανεμπόδιστη κυκλοφορία στους χώρους εργασίας), «οι διάδρομοι κυκλοφορίας πρέπει να διατηρούνται συνεχώς ελεύθεροι. Ιδιαίτερα δεν πρέπει να κλειδώνονται, να φράζονται ή να μειώνεται η δυνατότητα διάκρισης των θυρών, που βρίσκονται στην πορεία των οδών διάσωσης». Αντίστοιχες προβλέψεις υπάρχουν στο ΠΔ 16/1996 (Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/654/EOK).

Οι κανονισμοί πυροπροστασίας, ανάλογα με τη χρήση του κτιρίου (π.χ. βιομηχανικές εγκαταστάσεις), προβλέπουν τη συγκρότηση Ομάδας Πυροπροστασίας. Επιπλέον, στην Πυροσβεστική Διάταξη 14/2014 (Οργάνωση, εκπαίδευση και ενημέρωση προσωπικού των επιχειρήσεων − εγκαταστάσεων σε θέματα πυροπροστασίας), αναφέρεται: «Επιπροσθέτως των οριζομένων στις κείμενες διατάξεις πυροπροστασίας, επιβάλλεται η συγκρότηση Ομάδας Πυροπροστασίας σε εκείνες τις επιχειρήσεις−εγκαταστάσεις, που σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία πυροπροστασίας, την υπόδειξη μέτρων και μέσων πυροπροστασίας, ή κατ’ απαίτηση του ιδιοκτήτη−εκμεταλλευτή αυτών, προβλέπεται ή εγκαθίσταται: α. Μόνιμο υδροδοτικό πυροσβεστικό δίκτυο, ή/και β. Αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης (καταιονισμού ύδατος με περισσότερες από έξι (6) κεφαλές καταιονηστήρων ή/και ολικής κατάκλυσης)».