Κατηγορίες Β.Α.Μ.Ε.
Τα Bιομηχανικά Aτυχήματα Mεγάλης Έκτακτης (Β.Α.Μ.Ε.) αφορούν σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις οι οποίες διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών (εύφλεκτων, εκρηκτικών, τοξικών), όπως είναι τα διυλιστήρια πετρελαίου, οι εγκαταστάσεις υγρών καυσίμων και υγραερίων, φυτοπροστατευτικών προϊόντων, εκρηκτικών υλών, κ.ά.
Τα ατυχήματα σχετίζονται με συμβάντα φωτιάς, έκρηξης ή διαρροής μεγάλων ποσοτήτων τοξικών ουσιών, που οι συνέπειές τους κατά κανόνα εκτείνονται πέρα από τα όρια των εγκαταστάσεων και μπορεί να επηρεάσουν γειτονικές βιομηχανικές μονάδες ή κατοικημένες περιοχές.
Οι κυριότερες κατηγορίες ατυχημάτων αναφέρονται στη συνέχεια. Ένα Β.Α.Μ.Ε. μπορει να περιλαμβάνει συνδυασμό διαφορετικών κατηγοριών ατυχημάτων.
Η αποθήκευση και χρήση επικίνδυνων τοξικών ουσιών (toxic substances) ενέχει τον κίνδυνο πρόκλησης Β.Α.Μ.Ε.
Αφορά στη διαφυγή τοξικών ουσιών (π.χ. υδρόθειο, αμμωνία) κατόπιν διαρροής σε δεξαμενές αποθήκευσης και συστήματα μεταφοράς. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις τοξικής ουσίας, έχει διάρκεια όση και ο χρόνος διαρροής.
Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και τα ατυχήματα φωτιάς σε δεξαμενές καυσίμων που χαρακτηρίζονται από έκλυση και διασπορά τοξικών προϊόντων καύσης και αναφέρονται για εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης καυσίμων.
Επίσης, στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα ατυχήματα που σχετίζονται με καύση χημικών ουσιών και διασπορά προϊόντων ατελούς καύσης και άκαυστης πρώτης ύλης. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις τοξικής ουσίας, έχει μεγάλη διάρκεια (μέχρι την καύση του συνόλου των υλικών) και αναφέρεται κυρίως για εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων.
Επιπτώσεις
Οι χημικές ουσίες μπορεί να εισέλθουν στο ανθρώπινο οργανισμό μέσω του δέρματος, των ματιών, μέσω της κατάποσης ή της αναπνοής.
Οι συνέπειες από την έκθεση σε τοξικές ουσίες εξαρτώνται από τη δόση των επικίνδυνων ουσιών που λαμβάνει ένα άτομο. Εξαρτάται από την τοξικότητα, τη συγκέντρωση των ουσιών στην ατμόσφαιρα, το χρόνο και τις συνθήκες έκθεσης των ανθρώπων σε αυτές, καθώς και από την ευαισθησία κάθε ατόμου που εξαρτάται από μια σειρά παράγοντες (π.χ. ηλικία, φύλο, κατάσταση υγείας).
Η έκθεση μπορεί να έχει άμεσες επιπτώσεις (π.χ. προβλήματα στο δέρμα, ζάλη, ερεθισμός βλεννογόνων – αναπνευστικού, διαταραχές νευρικού συστήματος, σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα, θάνατο) ή και μακροπρόθεσμες (εκδήλωση ασθενειών όπως διάφορα είδη καρκίνου, γενετικές ανωμαλίες, καθυστερημένοι θάνατοι κ.ά.).
Πηγή: Γεωργιάδου Εύη, Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης – Μεθοδολογικός και Πληροφοριακός Οδηγός, εκδ. ΕΛΙΝΥΑΕ, Αθήνα 2001
Η χρήση και αποθήκευση εύφλεκτων ουσιών (flammable substances) ενέχει τον κίνδυνο πρόκλησης ατυχημάτων που μπορεί να οδηγήσουν σε μεγάλες πυρκαγιές με σοβαρές συνέπειες για τον πληθυσμό και τις εγκαταστάσεις.
Είδη ατυχημάτων
Σε αυτού του είδους τα ατυχήματα εντάσσονται η φωτιά λίμνης (pool fire), η φωτιά πυρσού (Jet Fire), η κατάκαυση αερίου νέφους (flash fire), η δημιουργία πύρινης σφαίρας (βλ. εκρήξεις).
- Φωτιά λίμνης (Pool Fire): Αφορά στη διαρροή και ανάφλεξη εύφλεκτων υγρών ή υγροποιημένων αερίων τα οποία σχηματίζουν λίμνη (περιορισμένη ή μη περιορισμένη). Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από την έκλυση θερμικής ακτινοβολίας, διαρκεί μέχρι την καύση του συνόλου της καύσιμης ύλης που διέρρευσε και αναφέρεται κυρίως για εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης καυσίμων ή συστήματα μεταφοράς καυσίμων.
- Φωτιά πυρσού (Jet Fire): Αφορά στην ανάφλεξη δέσμης εύφλεκτων υγρών ή αερίων κατόπιν διαρροής από αγωγούς ή δοχεία υπό πίεση. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από θερμική ακτινοβολία μεγάλης έντασης στις θέσεις πρόσπτωσης της δέσμης, έχει διάρκεια όση και ο χρόνος διαρροής και αναφέρεται κυρίως για εγκαταστάσεις παραγωγής ή αποθήκευσης καυσίμων υπό πίεση.
- Κατάκαυση αερίου νέφους (Flash Fire): Αφορά στην ανάφλεξη εύφλεκτων αερίων τα οποία προέρχονται από διαρροή από αγωγούς ή δοχεία και διασπείρονται μέχρι να σχηματιστεί αναφλέξιμο νέφος και να βρεθεί πηγή ανάφλεξης. Το φαινόμενο αφορά στην έκθεση σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες λόγω επαφής με φλόγα εντός των ορίων του νέφους, έχει πολύ μικρή διάρκεια και αναφέρεται για εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης ή συστήματα μεταφοράς καυσίμων.
Επιτώσεις
Οι επιπτώσεις σχετίζονται με την ένταση της θερμικής ακτινοβολίας (ανάλογα με το είδος, τις ποσότητες των εύφλεκτων ουσιών και τις συνθήκες που επικρατούν), καθώς και με το χρόνο έκθεσης των ανθρώπων και αντικειμένων σε αυτή. Σχετίζονται, επίσης, με την έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες που πιθανά δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της καύσης, ανάλογα με το είδος των καιγόμενων υλικών.
Οι εκρήξεις σχετίζονται με ξαφνική και βίαιη απελευθέρωση ενέργειας. Στα είδη μεγάλων ατυχημάτων που σχετίζονται με εκρήξεις που αφορούν σε αποθήκευση και διαχείριση εύφλεκτων ή εκρηκτικών ουσιών εντάσσονται η έκρηξη αερίου νέφους, η δημιουργία πύρινης σφαίρας – φαινόμενο “BLEVE”, οι εκρήξεις πυκνής φάσης που αφορούν στις εκρηκτικές ύλες.
Είδη ατυχημάτων
- Πύρινη Σφαίρα (Boiling Liquid Expanding Vapor Explosion, BLEVE): Αφορά στην ανάφλεξη και έκρηξη εύφλεκτων/ εκρηκτικών υγρών ή αερίων και ταυτόχρονο σχηματισμό πύρινης σφαίρας, κατόπιν διαφυγής μεγάλης ποσότητας καυσίμων μετά από ολική ρήξη δεξαμενής υπό πίεση. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από έκλυση θερμικής ακτινοβολίας πολύ υψηλής έντασης, ανάπτυξη υπερπίεσης και εκτόξευση θραυσμάτων, έχει μικρή διάρκεια (μέχρι 25-30 sec) και αναφέρεται κυρίως για σφαίρες αποθήκευσης υγραερίου.
- Έκρηξη αερίου νέφους (Vapor Cloud Explosion, VCE): Αφορά στην έκρηξη εκρηκτικών αερίων τα οποία προέρχονται από διαρροή από αγωγούς ή δοχεία και διασπείρονται μέχρι να σχηματιστεί εκρήξιμο νέφος και να βρεθεί πηγή ανάφλεξης. Το φαινόμενο αφορά ανάπτυξη υπερπίεσης μεγάλης έντασης, έχει πολύ μικρή διάρκεια και αναφέρεται για εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης ή συστήματα μεταφοράς καυσίμων.
- Έκρηξη εκρηκτικών υλικών: Αφορά στην έκρηξη στερεών εκρηκτικών υλικών. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από ανάπτυξη υπερπίεσης υψηλής έντασης, έχει πολύ μικρή διάρκεια και αναφέρεται κυρίως για εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης εκρηκτικών υλών.
Επιπτώσεις
Τα ατυχήματα που σχετίζονται με εκρήξεις μπορει να έχουν καταστροφικές συνέπειες για τους ανθρώπους, καθώς και για τις υποδομές. Οι συνεπειες της έκρηξης σχετίζονται με την έκθεση σε υψηλά επίπεδα υπερπίεσης και θερμικής ακτινοβολίας, με τραυματισμούς από εκτόξευση θραυσμάτων. Σχετίζονται, επίσης, με την έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες που πιθανά δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της καύσης, ανάλογα με το είδος των καιγόμενων υλικών.
Με το όρο NATECH καταστροφές (Natural Hazards Triggering Technological Disasters) περιγράφονται τα τεχνολογικά ατυχήματα που προκαλούνται από φυσικές καταστροφές όπως ένας σεισμός, μια πλημμύρα, ακραία καιρικά φαινόμενα κ.λπ.
Παραδείγματα τέτοιου είδους ατυχημάτων είναι:
- Το ατύχημα με πυρκαγιά και έκρηξη σε διυλιστήριο στην πόλη Kocaeli της Τουρκίας μετά τον σεισμό του 1999.
- Το ατύχημα στη Ρουμανία το 2000 (Baia Mare and Baia Borsa) με την υπερχείλιση λίμνης τελμάτων σε ορυχείο μετά από πολύ ισχυρή χιονόπτωση. Πρόκειται για ένα ατύχημα που είχε διασυνοριακές επιπτώσεις μέσω του Δούναβη, στην Ουγγαρία, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, καταλήγοντας στη Μαύρη Θάλασσα.
- Οι εκρήξεις χημικής εγκατάστασης στο Τέξας στις ΗΠΑ το 2017 με το πέρασμα του τυφώνα Harvey.
Στην οδηγία Seveso III και την ΚΥΑ 172058/2016 γίνεται ειδική αναφορά σε αυτού του είδους τα ατυχήματα και ειδικότερα στο ότι οι κίνδυνοι πρέπει να διερευνώνται στο πλαίσιο της εκπόνησης Μελέτης Ασφάλειας.